Dr Marcin Jurewicz

Standaryzacja w obszarze nanotechnologiiStandaryzacja oznacza proces budowania konsensusu co do kwestii o charakterze techniczno-handlowym, ale także w odniesieniu do zagadnień o szerszym znaczeniu społecznym, w celu usprawnienia i ułatwienia przekazywania informacji, handlu, innowacji i transferu technologii [1]. Standardy w obszarze nanotechnologii odnoszą się do terminologii, nazewnictwa, metod pomiarów, charakterystyki nanomateriałów oraz metod testów ich działania toksycznego (zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt) i ekotoksycznego (zagrożenia dla środowiska).

Cel i charakterystyka standaryzacji w dziedzinie nanotechnologii

Przyjmowanie standardów (norm), z wykorzystaniem wiedzy ekspertów w trybie ich opracowywania, przyczynia się do rozwoju nanotechnologii, zagwarantowania ochrony zdrowia, bezpieczeństwa oraz środowiska w toku wytwarzania, wprowadzania na rynek i stosowania nanomateriałów, usprawnienia międzynarodowego obrotu handlowego i wzmocnienia konkurencyjności przedsiębiorstw w obszarze nanotechnologii, a także stanowi wsparcie prawodawstwa dotyczącego tej innowacyjnej technologii. Nowatorskie zastosowania nanotechnologii w licznych sektorach dostarczają społeczeństwu korzyści - dzięki ich specyficznym właściwościom. Jednocześnie nietypowe cechy nanomateriałów, szczególnie ich zwiększona zdolność do udziału w reakcjach chemicznych i mobilność oraz przenikanie barier biologicznych wskutek bardzo małych rozmiarów, mogą powodować zagrożenie dla środowiska i zdrowia. Zgodnie z komunikatem Komisji „Ku europejskiej strategii dla nanotechnologii” [2] w celu zagwarantowania realizacji przez UE komercyjnego potencjału nanotechnologii przemysł i społeczeństwo będą wymagać wiarygodnych i ilościowych sposobów charakterystyki, a także metod pomiarów, które stworzą podstawę dla konkurencyjności i niezawodności przyszłych produktów i usług. Wskazane jest rozwijanie metrologii i opracowywanie standardów, aby ułatwić szybki rozwój tej technologii oraz zapewnić użytkownikom niezbędne zaufanie do osiągnięć jej procesów i produktów. Standardy są dobrowolnymi wymaganiami technicznymi, które mogą urzeczywistniać produkty, procesy wytwórcze bądź usługi. Przestrzeganie standardów jest fakultatywne - z wyjątkiem przypadków, gdy są one nałożone umową lub wyraźnie zawarte w prawodawstwie, ale w praktyce zgodność z jakimkolwiek standardem, który jest powszechnie uznany, może stać się niezbędna w celu skutecznego konkurowania na rynku [3].

Przedmiotem standaryzacji w obszarze nanotechnologii jest:

• terminologia i nazewnictwo (stworzenie wspólnych ram dla celów handlowych, naukowych i prawnych);
• metrologia (rozwijanie metod, aparatury i systemów w celu przeprowadzania pomiarów podstawowych cech charakterystycznych nanoproduktów);
• materiały (charakterystyka właściwości fizyczno-chemicznych nanomateriałów oraz ich zastosowania);
• bezpieczeństwo i ocena ryzyka (metody służące dowiedzeniu toksyczności i ekotoksyczności nanomateriałów, protokoły oceny cyklu życia materiałów w nanoskali oraz urządzeń i produktów zawierających nanomateriały, bezpieczeństwo i higiena pracy) [4].

Kluczową rolę w zakresie standaryzacji w dziedzinie nanotechnologii odgrywa Komitet Techniczny Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej (ISO) „Nanotechnologie” - ISO/TC 229. Podobne zadania są wykonywane przez Komitet Techniczny Międzynarodowej Komisji Elektrotechnicznej (IEC) - IEC/TC 113 i Komitet Techniczny Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego (CEN) - CEN/TC 352. Innym ważnym uczestnikiem standaryzacji w sferze nanotechnologii jest Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), w ramach której ustanowiono dwie grupy robocze poświęcone temu zagadnieniu (Grupa Robocza ds. Produkowanych Nanomateriałów - WPMN i Grupa Robocza ds. Nanotechnologii - WPN). Istnieje również wiele organizacji międzynarodowych zajmujących się aspektami pomiarów w ramach standaryzacji, tj. CIPM (Międzynarodowy Komitet Miar i Wag) i VAMAS (Wersalski Projekt Rozwoju Materiałów i Standaryzacji), które biorą aktywny udział w badaniach wspomagających przyszłe prawodawstwo [5]. Proces tworzenia standardów w obszarze nanotechnologii, intensywny szczególnie od 2010 r., kiedy opracowano znaczną liczbę standardów ISO, będzie podlegał dalszemu rozwojowi w najbliższych latach.

(...)

[1] European Commission, Commission Staff Working Paper. Types and uses of nanomaterials, including safety aspects, Brussels 2012, s. 106.

[2] COM(2004) 338 z 12.05.2004.

[3] L. Brazell, Nanotechnology law. Best practices, Wolters Kluwer. Law&Business, Alphen aan den Rijn 2012, s. 56.

[4] Framing Nano Project, Framing Nano Report. Mapping study on regulation and governance of nanotechnologies, http://www.framingnano.eu/images/stories/FramingNano MappingStudyFinal.pdf [dostęp 24.05.2016].

[5] European Commission, Commission Staff Working Paper…, op. cit., s. 106.

Więcej w nr. 09/2016 PEwP